"Tajemnice pachnidła" Agata Wasilenko

Opis z okładki: Tajemnice pachnidła to książka zainspirowana słynną powieścią Pachnidło Patricka Suskinda i filmem zrealizowanym na jej podstawie. Autorka analizuje proces tworzenia zapachów przez Grenouille'a, objaśnia sekrety języka perfum i opisuje słynne pachnidła. Z książki można się dowiedzieć, jaki jest związek pomiędzy źle dobranymi perfumami a mobbingiem i dlaczego zapach domowego ciasta jest skuteczniejszym afrodyzjakiem od woni piżma.

Moja recenzja:

  O podrzędnej roli węchu w stosunku do innych zmysłów, a przede wszystkim jego roli w procesie poznania, możemy dowiedzieć się z wielu różnych rozpraw mniej lub bardziej naukowych. Już starożytni filozofowie traktowali węch z pogardą – Arystoteles uważał węch za najniższy z ludzkich zmysłów, a Immanuel Kant umieścił na dnie zmysłowej hierarchii, uważając go za najmniej godne zaufania sensoryczne źródło wiedzy człowieka o świecie.
    Dopiero XX i XXI wiek przynoszą ogromne zmiany w tej dziedzinie. Zaczyna wzrastać zainteresowanie węchem i jego wpływem na życie człowieka a naukowcy stopniowo zaczynają przywracać zmysłowi powonienia utracony respekt. Odkryto, że zapach oprócz swoich typowych właściwości posiada również takie, które z pozoru nie mają z nim nic wspólnego, m. in. stymuluje do zwiększonego wysiłku, mobilizuje do wzmożonej pracy umysłowej, jest motorem napędowym marketingu i przemysłu, ma wyraźny wpływ na zachowania seksualne i wybór potencjalnego partnera oraz wzbudza emocje i wyzwala wspomnienia. Wpływa również na kreację tożsamości jego mieszkańców, staje się narzędziem niewerbalnej komunikacji społecznej oraz przyczynia się do fragmentacji, gettoizacji czy prywatyzacji przestrzeni. Zainteresowanie zapachem wzrasta. Powstają nowe dziedziny naukowe zajmujące się jego wpływem na różne sfery życia, zarówno prywatnego jak i społecznego (m. in. osmosocjolgia), a naukowcy prześcigają się w coraz to nowszych wynalazkach opartych na zapachowej idei.

Mało kto wie, że człowiek dysponuje pięcioma milionami komórek czułych na zapach, ponad tysiąc ludzkich genów koduje syntezę białek receptorowych dla substancji zapachowych, a zapach wpływa na wszelkie dziedziny życia – poczynając od wyboru perfum na bal karnawałowy, przez zachowania seksualne i wybór partnera, aż po relacje międzyludzkie i stosunki społeczne.

   Tę ogromną rolę, jaką w życiu człowieka odgrywa zapach, dostrzegać zaczęli również pisarze, na czele z „wirtuozem zapachów” Patrickiem Süskindem, który w swojej najsłynniejszej powieści Pachnidło. Historia pewnego mordercy cały świat przedstawiony opisuje właśnie z zapachowej perspektywy, a bohaterem powieści czyni olfaktorycznego geniusza próbującego stworzyć zapach idealny.

Książka ta, wraz z jej znakomitą ekranizacją w reżyserii Toma Tykwera (reżysera takich filmów, jak choćby Biegnij Lola, biegnij czy Niebo), stała się inspiracją dla Agaty Wasilenko, która to w swojej publikacji Tajemnice pachnidła analizuje procesy tworzenia perfum przez süskindowskiego bohatera oraz przedstawia historię najsłynniejszych zapachów świata, dowodząc jednocześnie, że olfaktoryczna strefa od wieków odgrywa niebagatelna rolę w życiu każdego człowieka.

Autorka analizując poczynania Grenouilla sprawnie i płynnie przechodzi do analizy działania współczesnych perfumiarzy, „nosów” perfumeryjnego biznesu oraz tego, jak zapach funkcjonuje we współczesnym świecie i jaką rolę w nim odgrywa.

Grenouille, odkrywając świat zapachów, odkrywa również, że zapachy nie tylko określają, identyfikują i wywołują emocje, ale również kreują rzeczywistość i zachowania ludzi. Jeśli tylko potrafi się je odpowiednio wykorzystać, można kierować innymi i posiąść władzę nad światem. Wykorzystując więc swoje zdolności, tworzy najróżniejsze pachnidła, które stosuje w zależności od sytuacji. Autorka, opierając się na literackiej kreacji bohatera i analizie jego zachowań, w czytelny sposób wyjaśnia, jak działa „magia” zapachu oraz to, jak zapach potrafi kreować rzeczywistość czy nasz wizerunek. Jan Baptysta od momentu zdobycia perfumiarskich umiejętności posługuje się zapachem jak maską. Wykorzystuje go do kreowania swojej osobowości. Żyje pod osłoną najróżniejszych woni, które zmienia jak ubrania wedle uznania i okoliczności, a jego olfaktoryczna garderoba daje mu możliwość wcielania się w przeróżne role. To uzmysławia nam, jak znacząco zapach wpływa na kreację naszej osoby, że pomocą zapachu potrafimy odróżnić wroga od przyjaciela, dzięki zapachowej aurze stajemy się atrakcyjniejsi dla potencjalnych partnerów, a w zależności jakich perfum użyjemy danego dnia, będziemy postrzegani bądź jako osoby ambitne i zdecydowane, bądź jako sympatyczne i uległe.

Autorka zauważa, że zapach w XX i XXI wieku „robi oszałamiającą karierę”. Od momentu, gdy rozpoczyna się dbałość o ciało, od kiedy naukowcy odkrywają feromony a handlowcy i perfumiarze poznają moc pachnących środków kosmetycznych i pachnideł nastaje era sztucznej aromatyzacji. Ładny zapach staje się wyznacznikiem piękna, dobrego stylu i bogactwa, smród jest zaś rugowany zarówno z przestrzeni publicznych, jak i prywatnych. Naukowcy, handlowcy i inni zaczynają rozumieć, że coraz więcej zaczyna zależeć od zapachu. To on wpływa na atrakcyjność produktów spożywczych i na chęć wydawania pieniędzy, nadaje miejscom i sytuacjom (np. świętom) określony „klimat”, wpływa na naszą atrakcyjność jako potencjalnych partnerów, wyzwala emocje i przywołuje wspomnienia. Producenci, wykorzystując te i wiele innych aromatycznych właściwości, tworzą produkty uderzające w naszą podświadomość, wabiące i zachęcające do kupna. Wzrasta zainteresowanie medycyną ziołową i aromaterapią, a kobiety wykazują coraz większą dbałość o odpowiedni dobór perfum.

No właśnie. Perfumy. To im Wasilenko poświęca najwięcej miejsca i uwagi. Nie tylko przedstawia historie ich powstania i próbuje rozwikłać sekret 13 składnika, ale przede wszystkim, opisuje najsłynniejsze perfumy i przybliża sylwetki ich twórców. Robi to w sposób doskonały. Tak, że czytelnik pragnie w jednej chwili poczuć wszystkie opisywane wonie, spróbować wydobyć ich najdrobniejsze składniki i dać się ponieść magii zapachu. 

Tajemnice pachnidła to swoisty przewodnik po świecie perfum i zapachów, a dla mnie lektura szczególna. Sama napisałam 100-stronicową pracę (A4) na temat zapachu, a dokładniej fokalizacji zapachowej, olfaktosferze dzieła literackiego i jej percepcji za pomocą węchu. Z tego względu dostrzegam nie tylko zalety książki, ale również i jej mankamenty. Jak dla mnie książka, jak na książkę posiadającą aż 27 rozdziałów, jest… zbyt ogólna. Aż prosi się, aby np. w rozdziałach o kreacji własnego wizerunku za pomocą zapachu wspomnieć o Goffmanie i jego teorii człowieka-aktora w teatrze życia codziennego, a w tych poruszających temat smrodu panującego w XVIII-wiecznych miastach o dorobku A. Corbina. Zdaję sobie jednak sprawę z tego, że książka z założenia nie jest publikacją naukową, a ma na calu jedynie przybliżenie tematu zapachu i perfumiarstwa, dlatego też… nie to jest największym mankamentem. Największym jest wydanie. Czytając książkę ma się wrażenie niedopracowania. Strony wyglądają tak, jakby były kserówkami ze studiów, a ilość błędów interpunkcyjnych, jest niestety dla mnie (jako polonistki) nie do przyjęcia. Nie zmienia to jednak faktu, że książkę czyta się bardzo dobrze. Napisana jest łatwym do odbioru językiem, rozdziały są konkretne i przejrzyste. Jeśli jeszcze dołożyć tematykę, która mnie niezmiernie interesuje, to oceniam ją wysoko. Szczególnie, że o zapachach pisze się w Polsce mało. Za mało. Tym bardziej cieszę się, że powstała taka książka (a raczej książki), która uzmysławia nam, że to właśnie zmysły są „narzędziami czytania” otaczającej nas rzeczywistości, że używane są nie tylko po to, aby dostrzegać, słyszeć, smakować, dotykać i wąchać, ale po to, by w ten sposób sprawdzać, przekonywać, rozumieć, zadziwiać, uwierzyć. Są źródłem wiedzy, przyjemności i cierpienia, rządzą naszymi emocjami i uczuciami, wywołują wspomnienia, łączą z miejscami, osobami, przeszłością. A zmysł węchu, mimo iż często pomijany i niedoceniany, odgrywa w naszym życiu ogromną rolę. Często nie zdajemy sobie sprawy, jak ogromną...
* Cytat pochodzi z:  P. Süskind, Pachnidło. Historia pewnego mordercy, przeł. M. Łukasiewicz, Warszawa 2006, s. 157.
Ocena: 5/10

Za egzemplarz recenzyjny serdecznie dziękuję autorce książki p. Agacie Wasilenko.

• Zobacz również: Paryż Patricka Süskinda